CONQUISTA HISPÁNIA

Coñécese como Conquista de Hispania ao periodo histórico comprendido entre o desembarco romano en Ampurias (218 a. C.) e a conclusión da conquista romana da Península Ibérica por César Augusto (17 a. C.), así como aos feitos históricos que conforman devandito periodo. Contido [ocultar] 1 Introdución 2 A Iberia cartaginesa 2.1 A cuestión de Sagunto 3 A invasión romana 3.1 A guerra entre Cartago e Roma 4 As guerras de conquista 4.1 Viriato e a rebelión de Lusitania 4.2 A guerra contra os pobos celtíberos 5 As guerras civís 5.1 Xullo César e a guerra contra Pompeyo 5.2 As Guerras Cántabras 6 Véase tamén 7 Bibliografía relacionada 8 Enlaces externos Introdución [editar] Muralla romana de Ampurias, punto de entrada inicial de Roma na Península IbéricaYa antes da Primeira Guerra Púnica, entre os séculos VIII e VII adC, os fenicios (e posteriormente os cartagineses) fixeran acto de presenza en pártea sur da Península Ibérica e na zona de levante, ao sur do Ebro. Asentáronse ao longo destas franxas costeras nun gran número de instalacións comerciais que distribuían polo mediterráneo os minerales e outros recursos da Iberia prerromana. Estas instalacións, consistentes en pouco máis que almacéns e embarcaderos permitían non só a exportación, senón tamén a introdución na Península de produtos elaborados no Mediterráneo oriental, o que tivo o efecto secundario da adopción por parte das culturas autóctonas peninsulares de certos trazos orientais. Tamén sobre o século VII a. C., os gregos establecerían as súas primeiras colonias na costa norte do Mediterráneo peninsular procedentes de Massalia (Marsella), fundando cidades como Emporion (Ampurias) ou Rhode (Rosas), aínda que ao mesmo tempo foron diseminando por todo o litoral centros de comercio, pero estes sen carácter poblacional. Parte do peso comercial grego, con todo, era levado a cabo polos fenicios, que comerciaban na Península con artigos de e con destino a Grecia. Como potencia comercial no Mediterráneo occidental, Cartago ampliaba os seus intereses ata a illa de Sicilia e o sur de Italia, o que pronto resultou moi molesto para o incipiente poder que xurdía desde Roma. Finalmente, este conflito de intereses económicos (xa que non territoriales, posto que Cartago non se demostrou como unha potencia invasora) desembocaron nas chamadas Guerras Púnicas, das cales a primeira delas non terminou senón nun inestable armisticio, habendo xerado unha animadversión entre ambas culturas que conduciría á Segunda Guerra Púnica, a cal terminaría 12 anos máis tarde co dominio efectivo de Roma sobre o levante e o sur peninsular. Posteriormente, Cartago sufriría a decisiva derrota en Zama que a borraría da escena histórica. Malia haberse imposto sobre a potencia rival do Mediterráneo, Roma aínda tardaría dous séculos en dominar por completo a Península Ibérica, gañándose coa súa política expansionista a enemistad da práctica totalidade dos pobos do interior. Considérase que os abusos aos que estes pobos foron sometidos desde o principio foron en gran parte culpables do forte sentimento antirromano destas nacións. Tras anos de cruentas guerras, os pobos autóctonos de Hispania foron finalmente esmagados polo rodillo militar e cultural romano, desaparecendo neste proceso de choque cultural, aínda que non sen antes deixar o indeleble exemplo da resistencia feroz ante un inimigo infinitamente superior. A Iberia cartaginesa [editar] Yacimiento arqueológico da muralla púnica de Cartagena, tomada polos romanos en 209 a. C.A familia cartaginesa descendiente de Amílcar Barca iniciou logo da Primeira Guerra Púnica a submisión efectiva da península, que se estendeu a boa parte dela, sobre todo ao Sur e ao Levante. Unha submisión lograda mediante tributos, alianzas, matrimonios, ou simplemente pola forza. Sobre unha primitiva cidade tartésica Mastia, o xeneral Asdrúbal o Belo fundou a cidade de Qart Hadasht (Carthago Nova para os romanos, actual Cartagena). A cidade foi amurallada e urbanizada, segundo Polibio, sobre o cerro do Molinete da cidade #construír+se Asdrúbal o seu palacio. Cartagena converteuse en base das operacións militares dos carthagineses en Iberia. Por outra banda, a península proporcionaría a Cartago un importante fornezo de tropas tanto mercenarias como de leva coas que enfrontarse a Roma, e coas que reafirmar o seu dominio no norte de África, o que era considerado polos romanos motivo suficiente para invadir Hispania. Entre estas tropas, procedentes das diversas tribos que habitaban a península, destacábanse sobre todo os ilergetes e os Leyendarios honderos baleares. A cuestión de Sagunto [editar]A segunda guerra entre Cartago e Roma iniciouse pola disputa sobre a hegemonía en Sagunto, cidade costera helenizada e aliada de Roma. Tras fortes tensións dentro do goberno da cidade, que concluíron co asasinato dos partidarios de Cartago, Aníbal puxo sitio a Sagunto o ano 218 a. C., e malia que esta pediu axuda a Roma, non a recibiu. Tras un prolongado asedio e unha loita moi cruenta na que ata Aníbal resultou ferido, o exército cartaginés apoderouse da cidade, aínda que non sen antes ser esta prácticamente destruída pola batalla e posteriormente polos seus habitantes. Moitos dos saguntinos preferiron suicidarse antes de ser sometidos á submisión e a esclavitud que lles esperaba a mans de Cartago.[cita requerida] Despois a guerra continuou coa expedición de Aníbal a Italia. Foi entón cando se produciu a entrada de Roma na Península Ibérica. O motivo que impulsou a invasión foi sobre todo a imperiosa necesidade de cortar os suministros, que procedentes de Cartago e Hispania, contribuían á expedición de Aníbal que tanto dano estaba provocando na Península Itálica. A invasión romana [editar]Roma enviou a Hispania tropas ao mando de Cneo e Publio Cornelio Escipión. Cneo Escipión foi o primeiro que chegou a Hispania, mentres o seu irmán Publio desviábase cara a Massalia co fin de recabar apoios e tratar de cortar o avance cartaginés. Emporion ou Ampurias foi o punto de partida de Roma na península. A súa primeira misión foi buscar aliados entre os iberos. Conseguiu asinar algúns tratados de alianza con xefes tribales íberos da zona costera, pero probablemente non logrou atraer á súa causa á maioría. Así por exemplo sabemos que a tribo dos Ilergetes, unha das máis importantes ao Norte do Ebro, era aliada dos cartagineses. Cneo Escipión someteu mediante tratado ou pola forza a zona costera ao Norte do Ebro, incluíndo a cidade de Tarraco, onde estableceu a súa residencia. A guerra entre Cartago e Roma [editar]O primeiro combate importante entre cartagineses e romanos tivo lugar en Cissa (218 a. C.) probablemente preto de Tarraco, aínda que se pretendeu identificala con Guissona na actual provincia de Lérida. Os cartagineses, ao mando de Hannon Barca, foron derrotados polas forzas romanas ao mando do propio Cneo Escipión. O caudillo dos Ilergetes, Indíbil, que combatía no bando cartaginés, foi capturado. Pero cando a vitoria de Cneo era un feito, acudiu Asdrúbal Barca con refuerzos e dispersó aos romanos, sen derrotalos. As forzas cartaginesas regresaron ao seu capital Qart Hadasht (Cartagena), e os Romanos á súa base principal, a cidade de Tarraco. En 217 a. C. a flota de Cneo Escipión venceu á de Asdrúbal Barca nas bocas do Ebro. Pouco despois chegaron refuerzos procedentes de Italia, ao mando de Publio Escipión, e os romanos puideron avanzar ata Sagunto. A Cneo e Publio Escipión hai que atribuír a fortificación de Tarraco e o establecemento dun porto militar. A muralla da cidade #construír+se probablemente sobre a anterior muralla ciclópea; aprécianse nela marcas de picapedrero ibéricas, xa que para a súa construción debeu empregarse a man de obra local. En 216 a. C. Cneo e Publio Escipión combateron contra os íberos, probablemente de tribos do Sur do Ebro. Os ataques destes íberos foron rexeitados. En 215 a. C. os cartagineses recibiron refuerzos ao mando de Himilcón, e deuse un novo combate nas bocas do Ebro, preto da actual Amposta ou de San Carlos da Rápita, na chamada batalla de Dertosa ou batalla de Hibera (ou Ibera). A flota romana obtivo a vitoria. A rebelión de Sifax, aliado de Roma, en Numidia (Argel e Orán), obrigou a Asdrúbal a volver a África coas súas mellores tropas (214 a. C.) deixando o campo libre en Hispania aos romanos. Asdrúbal Barca, xa en África, obtivo o apoio do outro rei númida, Gala, señor da rexión de Constantina, e con axuda deste (e do fillo de Gala, Masinisa), derroto a Sifax. En 211 a. C. Asdrúbal Barca regreso á península. Acompañáballe Masinisa cos seus guerreiros númidas. Quizais entre o 214 e o 211 a. C., Cneo e Publio Escipión remontaron o Ebro. Sabemos seguro que o 211 a. C., os Escipiones contaban no seu exército cun forte contingente de mercenarios celtíberos, composto de varios milleiros de combatientes. Os celtíberos actuaban frecuentemente como soldados de fortuna. As forzas cartaginesas se estructuraron en tres exércitos, comandados respectivamente polos irmáns Barca Asdrúbal e Magón, e por outro Asdrúbal (fillo este último do comandante cartaginés Aníbal Giscón, morto na Primeira Guerra Púnica). Pola súa banda, os romanos organizáronse noutros tres grupos, comandados por Cneo e Publio Escipión e por Perico Fonteyo. Asdrúbal Giscón e Magón Barca, apoiados polo númida Masinisa, venceron a Publio Escipión, que resulto morto. Cneo Escipión houbo de retirarse ao desertar os mercenarios celtíberos, aos que Asdrúbal Barca ofreceu unha suma maior que a paga por Roma. Cneo morreu durante a retirada, e os cartagineses estaban a piques de pasar o río Ebro cando un oficial chamado Cayo Lucio Marcio Sétimo, elixido como xeral polas tropas, rexeitoulles. O escenario destes combates é incerto, pero sabemos que Indíbil combatía de novo cos cartagineses. O combate tivo lugar en 211 a. C. En 210 a. C. unha expedición ao mando de Cayo Claudio Nerón logrou capturar a Asdrúbal Barca, pero este traizoou a súa palabra e fuxiu deshonrosamente. Escipión o Africano. Busto da época no Museo Nacional de NápolesEl Senado romano decidiu enviar un novo exército ao Ebro, para evitar o paso do exército cartaginés cara a Italia. O mando deste exército foi confiado a Publio Escipión, fillo do xeneral de igual nome, morto en combate en 211 a. C. Publio Escipión (fillo) chegou a Hispania acompañado do procónsul Marco Silano (que debía suceder a Claudio Nerón) e do conselleiro Cayo Lelio, xefe da escuadra. Á súa chegada os tres exércitos cartagineses achábanse situados así: o exército de Asdrúbal Barca tiña as súas posicións na zona do nacemento do Tajo; o exército de Asdrúbal fillo de Giscón situábase en Lusitania, preto da actual Lisboa; e o exército de Magón quedaba ubicado na zona do estreito de Gibraltar. Publio Escipión, nun golpe audaz, deixou desguarnecido o Ebro, e atacou Cartago Nova por terra e mar. A capital púnica peninsular, dotada dunha guarnición insuficiente ao mando dun comandante chamado tamén Magón (comandante de Cartago Nova), houbo de ceder, e a cidade quedou ocupada polos romanos. Publio Escipión regresou a Tarraco antes de que Asdrúbal puidese traspasar as desguarnecidas liñas do Ebro. Tras esta audaz operación unha boa parte da Hispania Ulterior someteuse a Roma. Publio Escipión soubo atraerse a varios caudillos íberos, ata entón aliados dos cartagineses, como Edecón (enemistado con Cartago desde que a súa muller e os seus fillos foron tomados como rehenes), Indíbil (pola mesma causa), e Mandonio (afrentado por Asdrúbal Barca). No inverno de 209 a 208 a. C., Publio Escipión avanzou cara ao Sur, e chocou co exército de Asdrúbal Barca (que á súa vez avanzaba cara ao Norte) preto de Santo Tomei, na aldea de Baecula, onde tivo lugar a batalla de Baecula. Publio Escipión #atribuír+se a vitoria (o cal é dubidoso), pero, se tal foi o caso, non logrou impedir que Asdrúbal Barca seguise o avance cara ao Norte coa maior parte das súas tropas. No seu avance cara ao Norte Asdrúbal chegou aos pasos occidentais pirenaicos. Así pois, sábese que Asdrúbal cruzou os pirineos a través do país dos vascones. Probablemente trataría de concertar unha alianza con estes, aínda que en calquera caso, os vascones carecían de medios para opoñerse ao avance cartaginés. Asdrúbal acampó no Sur das Galias, e despois paso a Italia (209 a. C.). En 208 a. C. Magón Barca retirouse coas súas forzas ás illas Baleares, e Asdrúbal Giscón mantívose en Lusitania. En 207 a. C., reorganizados os cartagineses e con refuerzos procedentes de África ao mando de Hannón, puideron recobrar a maior parte do Sur da península. Tras someter Hannon esta zona, regresou Magón coas súas forzas, e trasladouse á zona Asdrúbal Giscón. Pero pouco despois as forzas de Hannon e de Magón foron derrotadas polo exército romano mandado por Marco Silano. Hannon foi capturado, e Asdrúbal Giscón e Magón houberon de fortificarse nas principais prazas fortes. Asdrúbal Giscón e Magón Barca recibiron novos refuerzos desde África (206 a. C.), e pola súa banda reclutaron un contingente de indígenas, e presentaron batalla aos romanos en Ilipa (a actual Alcalá do Río, na provincia de Sevilla), pero nesta ocasión Publio Escipión fillo obtivo unha clara vitoria. Magón e Asdrúbal Giscón refuxiáronse en Gades, e Publio Escipión quedo dono de todo o sur peninsular, e puido cruzar a África onde se entrevistou co rei númida Sifax, que antes visitoulle en Hispania. Unha enfermidade de Publio Escipión foi aproveitada por unha unidade do exército para amotinarse en demanda de soldos atrasados, e isto, á súa vez, foi aproveitado polos Ilergetes e outras tribos ibéricas para rebelarse, ao mando dos caudillos Indíbil (dos Ilergetes) e Mandonio (dos Ausetanos), rebelión dirixida esencialmente contra os procónsules L. Léntulo e L. Manlio. Publio Escipión apaciguó o motín e puxo un final sanguento á revolta dos iberos. Mandonio foi preso e executado (205 a. C.); Indíbil logrou escapar. Magón e Asdrúbal Giscón abandonaron Gades con todos os seus barcos e as súas tropas para acudir a Italia en apoio de Aníbal, e trala saída destas forzas, Roma quedou dona de todo o Sur de Hispania. Roma dominaba agora desde os Pirineos ao Algarve, seguindo a costa. O dominio romano alcanzaba ata Huesca, e desde alí cara ao Sur ata o Ebro e polo Leste ata o mar. As guerras de conquista [editar]Desde 197 a. C. a parte da Península Ibérica sometida a Roma quedou dividida en dúas provincias: a Citerior, ao Norte (a futura Tarraconense, con Tarraco por capital), e a Ulterior (ao Sur), con capital en Córdoba. O goberno destas dúas provincias correspondería a dúas procónsules (chamados tamén pretores ou propretores) bianuales (o que a miúdo resultará incumplido). Xa o mesmo 197 a. C. a provincia Citerior foi escenario da rebelión dos pobos íberos e ilergetes, que o procónsul Quinto Minucio tivo dificultades para controlar. A provincia Ulterior, trala rebelión dos turdetanos, escapou do control de Roma, morrendo o seu gobernador. Roma houbo de enviar en 195 a. C. ao cónsul Marco Catón, quen cando chegou a Hispania atopou toda a provincia Citerior en rebeldía, coas forzas romanas controlando só algunhas cidades fortificadas. Catón venceu aos rebeldes no verán deste mesmo ano e recobrou a provincia pero non logrou atraerse aos seus naturais, nin aos celtíberos que actuaban como mercenarios pagados polos turdetanos e cuxos servizos necesitaba. Tras unha demostración de forza, pasando coas legiones romanas polo territorio celtíbero, convenceulles para que volvesen ás súas terras. A submisión dos indígenas era aparente, e cando correu o rumor da saída de Catón cara a Italia, a rebelión renovouse. Catón actuou con decisión, venceu aos sublevados e vendeu aos cautivos como escravos. Todos os indígenas da provincia foron desarmados. Catón regresou a Roma cun triunfo outorgado polo Senado e un enorme botín de guerra consistente en máis de once mil quilos de prata, máis de 600 kg de ouro, 123.000 denarios e 540.000 moedas de prata, todo iso arrebatado aos pobos hispánicos nas súas accións militares. Tal como prometera a Roma antes da súa campaña, «a guerra alimentarase de si mesma». Outro procónsul de Hispania, Marco Fulvio combateu posteriormente outras rebeliones. Se acometió despois a conquista de Lusitania, con dúas destacadas vitorias: en 189 a. C. a obtida polo procónsul Lucio Emilio Paulo, e en 185 a. C. a obtida polo pretor ou procónsul Cayo Calpurnio (esta última máis que dubidosa). A conquista da zona central, a rexión chamada Celtiberia, se acometió en 181 a. C. por Quinto Fabio Flacco. Este venceu aos celtíberos e someteu algúns territorios. Pero a empresa foi obra principalmente de Tiberio Sempronio Graco (179 a 178 a. C.) que conquistou trinta cidades e aldeas, algunhas mediante pactos e outras valéndose da rivalidad dos celtíberos cos vascones situados máis ao Norte, cos cales probablemente concertó as alianzas necesarias para facilitar a dominación romana na rexión de Celtiberia. Quizais nesta época algunhas das aldeas ou cidades vasconas xa foran sometidas (ou o foron posteriormente) pero unha parte importante dos vascones debeu acceder ao dominio romano voluntariamente, por alianza. Tiberio Sempronio Graco fundou sobre a cidade xa existente de Ilurcís a nova cidade de Graccuris ou Gracurris ou Graecuris (probablemente a actual Alfaro, na Rioja, ou a cidade de Corella en Navarra), de estrutura romana, onde parece ser que foron asentados grupos celtíberos organizados en bandas errantes. Esta fundación situaríase en 179 a. C. aínda que a referencia escrita é posterior. Crese que a fundación desta cidade tiña como finalidade a civilización da zona celtibérica e a difusión da cultura romana. Graccuris debía atoparse na zona que durante os seguintes anos disputásense celtíberos e vascones, zona que coincide en liñas esenciais co Val do Ebro. Probablemente a Tiberio Sempronio Graco hai que atribuír a maioría dos tratados concertados cos vascones e os celtíberos. En xeral os pactos establecían para as cidades ou aldeas un tributo pagadero en prata ou produtos naturais. Cada cidade ou aldea debía aportar un contingente prefijado para o exército. Só algunhas cidades conservaron o dereito a emitir moeda. Pero os habitantes das cidades sometidas pola forza non eran case nunca súbditos tributarios: Cando ofrecían resistencia e eran derrotados eran vendidos como escravos. Cando se sometían antes da súa derrota total, eran incluídos como cidadáns da súa cidade pero sen dereito de cidadanía romana. Cando as cidades sometíanse libremente, os habitantes tiñan a condición de cidadáns, e a cidade conservaba a súa autonomía municipal e ás veces a exención de impostos. Os procónsules (chamados tamén pretores ou propretores), é dicir os gobernadores provinciales, tomaron o costume de enriquecerse a costa do seu goberno. Os agasallos forzados e os abusos eran norma xeral. Nas súas viaxes o pretor ou procónsul, e outros funcionarios, facíanse hospedar gratuitamente; ás veces facíanse requisas. Os pretores impoñían suministros de grans a prezos baixos, para as súas necesidades e as dos funcionarios e familiares, e ás veces tamén para os soldados. As queixas eran tan fortes que o Senado romano, tras oír unha embaixada de provinciales hispanos, emitiu en 171 a. C. unhas leis de control: Os tributos non poderían recaudarse mediante requisas militares; os pagos en cereales eran admisibles pero os pretores non poderían recoller máis dun quinto da colleita; prohibíase ao pretor fixar por si só o valor en taxa dos grans; limitábanse as peticións para sufragar as festas populares de Roma; e mantíñase a achega de contingentes para o exército. No entanto, como o enjuiciamiento dos procónsules que cometeran abusos correspondía ao Senado a través do Pretor da Cidade, de cando en cando algún procónsul foi xulgado. Viriato e a rebelión de Lusitania [editar]Probablemente fose Lusitania a zona da Península que máis tempo resistiu o empuxe invasor de Roma. Xa desde o ano 155 a. C., o caudillo lusitano «Púnico» efectuou importantes incursiones na parte de Lusitania dominada polos romanos, terminando coa paz de máis de vinte anos lograda polo anterior pretor Tiberio Sempronio Graco. Púnico que obtivo unha importante vitoria fronte aos pretores Manilio e Calpurnio, causándolles ao redor de 6.000 mortos. Trala morte de Púnico, Caisaros tomou a substitución da loita contra Roma, vencendo de novo ás tropas romanas o ano 153 a. C., e arrebatando a estas os seus estandartes, os cales foron triunfalmente mostrados ao resto dos pobos ibéricos como mostra da vulnerabilidad de Roma. Por entón, tamén os vetones e os celtíberos uníronse á resistencia, deixando a situación de Roma en Hispania nun estado de suma precariedad. Lusitanos, vetones e celtíberos saqueaban as costas mediterráneas, aínda que en lugar de asegurar a súa posición na Península, desprazáronse cara ao norte de África. É neste ano cando chegan a Hispania os dous novos cónsules, Quinto Fulvio Nobilior e Lucio Mummio. A urxencia por restituír o dominio sobre Hispania fixo que os dous cónsules entrasen no seu cargo con dous meses e medio de anticipación. Os lusitanos desprazados a África foron derrotados en Okile (actualmente Arcila, en Marruecos) por Mummio, que lles forzou a aceptar un tratado de paz. Pola súa banda, o cónsul Serbio Sulpicio Galba sometera aos lusitanos na Península, moitos dos cales foron asasinados. Nobilior foi substituído ao ano seguinte (152 a. C.) por Marco Claudio Marcelo que xa fora procónsul o 168 a. C. Este foi á súa vez sucedido o ano 150 a. C. por Lucio Luculo, que se distinguiu pola súa crueldade e a súa infamia. O 147 a. C., un novo líder lusitano chamado Viriato volve a rebelarse contra o poder de Roma. Fuxido das matanzas de Serbio Sulpicio Galba tres anos antes, e reunindo ás tribos lusitanas de novo, Viriato iniciou unha guerra de guerrillas que desgastaba ao inimigo, aínda que sen presentarlle batalla en campo aberto. Conduciu numerosas incursiones e chegou ata ás costas murcianas. As súas numerosas vitorias e a humillación á que someteu aos romanos valéronlle a permanencia durante séculos na memoria hispánica como o referente heroico da resistencia sen tregua. Viriato foi asasinado sobre o ano 139 a. C. polos seus propios lugartenientes, moi probablemente sobornados por Roma. Coa morte de Viriato desaparece tamén a última resistencia organizada dos lusitanos, e Roma continuaría penetrándose na Lusitania, do que é bo testemuño o Bronce de Alcántara, datado en 104 a. C. A guerra contra os pobos celtíberos [editar]Artigo principal: Guerras Celtíberas Entre o 135 e o 132 a. C., o cónsul Decimo Xuño Bruto realizou unha expedición ata a Gallaecia (Norte de Portugal e Galicia). Case simultáneamente(133 a. C.) foi destruída a cidade celtíbera de Numancia, último bastión dos celtíberos. Este sería o punto culminante da guerra entre celtíberos e romanos, entre o 143 e o 133 a. C.; a cidade celtíbera acabou sendo tomada por Publio Cornelio Escipión Emiliano, cando xa o fame facía imposible a resistencia. Os xefes celtíberos se suicidaron coas súas familias e o resto da poboación foi vendida como escravos. A cidade foi arrasada. Durante máis dun século os vascones e celtíberos disputáronse as ricas terras do Val do Ebro. Probablemente a celtíbera Calagurris, hoxe Calahorra, levou o peso da loita, auxiliada por alianzas tribales; por parte vascona debía existir algún asentamiento medianamente importante situado alén do Ebro, máis ou menos fronte a Calagurris, que obtiña tamén o apoio dos vascones doutros puntos. Seguramente os celtíberos levaron a mellor parte na loita, e destruíron a cidade vascona, ocupando terras alén do Ebro. Pero os chamados «celtíberos» eran inimigos de Roma, e os vascones eran (estratégicamente é o máis razoable) os seus aliados. Cando foi destruída Calagurris polos romanos, foi repoblada con vascones, probablemente procedentes da cidade vascona do outro lado do río, destruída tempo antes polos celtíberos (que ocuparían as súas terras ao Norte do Ebro), e por vascones doutros lugares. Cando o 123 a. C. os romanos ocuparon as illas Baleares, establecéronse nelas tres mil hispanos que falaban latín, o que dá idea da penetración cultural romana na Península en apenas un século. As guerras civís [editar]Hispania non foi allea ás disputas políticas e militares dos últimos anos da República Romana, cando Quinto Sertorio enfrontouse ao partido dos aristócratas encabezado por Sila en 83 a. C. Ao perder en Italia, Quinto refuxiouse en Hispania, continuando a guerra contra o goberno de Roma e establecendo todo un sistema de goberno con capital en Huesca (Osca). Finalmente, foi Pompeyo quen, tras varios intentos de incursión en Hispania, terminou con Quinto Sertorio utilizando máis a intriga política que a forza militar. Posteriormente sería o apoio peninsular a Pompeyo o causante dunha nova guerra en Hispania entre seguidores deste e os de Xullo César. Esta guerra finalizou en 49 a. C. coa vitoria de Xullo César. Xullo César e a guerra contra Pompeyo [editar]Xullo César invade Hispania como parte da súa guerra contra Pompeyo polo poder en Roma. Para entón, Pompeyo habíase refuxiado en Grecia, e o que César pretendía era eliminar o apoio a Pompeyo en occidente e illarlle do resto do imperio. As súas forzas enfróntanse ás pompeyanas na batalla de Ilerda (Lérida), obtendo unha vitoria que lle abriría as portas á Península. Finalmente, as forzas de Pompeyo serían derrotadas en Munda en 45 a. C. Un ano máis tarde, Xullo César sería asasinado ás portas do Senado de Roma, e o seu sobrino-neto Cayo Xullo César Octaviano, tras unha breve loita polo poder contra Marco Antonio, foi nomeado cónsul para, posteriormente, ir acumulando poderes que finalmente conducirían á agonizante república romana ata o imperio. As Guerras Cántabras [editar] Operacións militares romanas levadas a cabo durante as Guerras Cántabras contra cántabros e astures. Campaña do ano 25 adC Campaña do ano 26 adC Campaña de Xullo César do ano 61 adC Campaña de Décimo Xuño Bruto do ano 137 adCArtículo principal: Guerras Cántabras Durante o goberno de César Augusto, Roma viuse obrigada a manter unha cruenta loita contra as tribos cántabras, un pobo de guerreiros que presentou unha feroz resistencia á ocupación romana. O propio emperador houbo de trasladarse a Segisama, actual Sasamón, (Burgos), para dirixir en persoa a campaña. Roma adoptou cos cántabros unha cruel política de exterminio que supuxo a práctica extinción desta cultura prerromana. Co final desta guerra terminarán os longos anos de loitas civís e guerras de conquista nos territorios da Península Ibérica, inaugurando unha longa época de estabilidade política e económica en Hispania. Véase tamén [editar]Hispania Romanización de Hispania Organización política de Hispania Economía na Hispania Romana Arte romana en Hispania Bibliografía relacionada.

preguntas

A poboación romana está constituída por dous grandes bloques humanos: homes libres e escravos. Os homes libres poden ser cidadáns (cives) ou estranxeiros (peregrini). A estes últimos permíteselles residir en Roma, pero carecen de dereitos políticos. Os cidadáns posúen a civitas ou cidadanía, cuxos elementos son: Dereitos políticos Ius suffragii: dereito de sufragio activo, é dicir, dereito a emitir o seu voto en cuestións relativas ao Estado. Ius honorum: dereito a ser elixido para ocupar cargos públicos. Ius provocationis ad populum: dereito de apelar, ante a asemblea do pobo, contra a sentenza de azotes ou morte dictada por un maxistrado. Dereitos civís Ius connubii: dereito a contraer matrimonio válido segundo as leis romanas. Ius commercii: dereito á propiedade e ao comercio. Ius (legis) actionis: posibilidade de facer valer os seus dereitos fronte á lei. Estes dereitos poden adquirirse por nacemento, por manumisión, por lei ou por concesión especial do Estado; así mesmo, poden perderse total ou parcialmente. Os cidadáns dividíanse, nun principio, en patricios e plebeyos. Os patricios eran os descendientes dos primitivos romanos, e constitúen a aristocracia do sangue. Os plebeyos forman a maioría da poboación en Roma, e proceden sobre todo dos pobos sometidos e da inmigración; esta masa está separada dos patricios por carecer do ius connubii, pero vai conquistando aos poucos, tras longas e tenaces loitas, a igualdade de dereitos cívicos, sobre todo debido á necesidade da súa cooperación no terreo militar. Trala expulsión dos reis (509 a. C.), comezan as loitas sociais entre patricios e plebeyos, coa esixencia destes do recoñecemento dos seus dereitos políticos e civís. A partir do 302 a. C. a plebe consegue o acceso a todas as magistraturas. Ao equipararse políticamente patricios e plebeyos, a antiga nobreza de sangue perde gradualmente a súa importancia e deixa paso á nobreza dos cargos públicos (ordo senatorius ?orde senatorial-) e á nobreza do diñeiro (ordo equester ?clase dos cabaleiros-). O ordo senatorius ou nobilitas (acceso ao Senado), creado por Augusto como categoría xurídica pechada e carácter hereditario, está constituído tanto por patricios como por plebeyos, cuxos antepasados desempeñaran unha magistratura do cursus honorum (cuestor, edil, pretor ou cónsul). O plebeyo que conseguía chegar a edil curul[1] convertíase en homo novus, e fundaba a nobilitas da súa familia. Esta clase senatorial denominaba aos seus membros optimates e boni cives, e representa a primeira clase da sociedade. O ordo equester integrou unha rica burguesía dedicada ás actividades económicas e xudiciais. Como os senadores non podían dedicarse ao comercio nin aos negocios, os cabaleiros dedicáronse ao comercio a gran escala, ao cobro de impostos públicos, a contratistas de obras públicas, etc. Outra categoría dentro dos homes libres constituíana os chamados clientes. Tratábase de cidadáns libres que voluntariamente poñíanse baixo a protección dunha persoa rica (patronus ?patrón-). Nos primeiros tempos, a clientela supuxera unha relación íntima e case sagrada entre patrón e cliente, pero se converteu durante o imperio nunha relación de aluguer: o cliente pasou a ser unha figura decorativa, mal paga e peor tratada, no séquito do seu señor. No século II d. C. hai uns 150.000 clientes en Roma, procedentes dos proletarios[2]. A inmensa maioría da poboación de Roma pode ser englobada baixo o nome de tercer estado (plebeyos pobres), e nela predominaba moitísimo, sen ningunha dúbida, o proletariado, cuxa existencia viraba en torno ao lema panem et circenses. Pero á beira desta pobreza, había entre as xentes de humilde condición quen gozaban de benestar e de riqueza. Os escravos eran só cousas, non seres humanos. O poder dos seus amos sobre eles era ilimitado, podendo ata darlles morte, aínda que na época da república a súa situación faise máis humana. O escravo carece de bens persoais e non pode contraer matrimonio legal; podían elixir unha compañeira de esclavitud para celebrar con ela un matrimonio entre escravos (contubernium). Os escravos traballaron en obras públicas, minas, canteiras, explotacións rurales, etc. Á beira dos servi privati estaban tamén os servi publici, propiedade do estado, que estaban empregados nos servizos públicos, como persoal de bombeiros, augas, remeros, axudantes de sacerdotes e maxistrados, etc. Os escravos podían recuperar a súa liberdade (manumisión), ben como recompensa a unha boa conduta ben porque o propio escravo compráballa ao seu amo. O escravo manumitido denominábase liberto, que goza de dereitos limitados e continúa debendo ao seu antigo dono respecto e fidelidade. As actividades comerciais, como tamén as artesanales, estaban no seu maior parte en mans de escravos e libertos, porque os homes libres, aínda que fosen pobres, consideraban estas profesións como indignas deles. A situación da muller. En Roma, nos primeiros tempos, o pater familias tiña un completo control sobre a súa esposa e a súa familia, pero en xeral a lei romana concedía á muller máis dereitos que a grega. Non vivían recluidas en casa e comían cos seus esposos; eran libres para abandonar a casa e visitar non só tendas, senón tamén lugares públicos como teatros e xulgados. Moitas mulleres romanas de clase elevada eran influyentes e tomaban parte activa nos asuntos sobre os que se discutía nas súas casas. A muller romana casábase generalmente entre os trece e os dezasete anos. Unha vez dentro da súa casa, a muller ocupaba unha posición bastante independente, sobre todo en época imperial, cando se considerou á muller como propietaria dos bens que ela aportara ao matrimonio. Así era lóxico que as mulleres empuñasen con frecuencia as rendas da casa, mandando nelas máis que o marido e ata sobre el. A posición independente que a muller ocupaba en Roma baixo o Imperio levaba aparejada unha forte tentación que a empuxaba ás veces a romper as trabas impostas ao seu sexo. Aínda que non chegarían a facerse frecuentes os casos de mulleres que participaban en torneos gimnásticos ou que pelexasen como gladiadores, si foron máis frecuentes os casos de mulleres interesadas pola marcha dos asuntos do mundo e que tomaban parte activa deles.

Para outros usos deste término, véxase Decadencia do Imperio Romano (desambiguación). Pórtaa Maggiore de Roma. Gravado de Giovanni Battista Piranesi (1775).A decadencia e caída do Imperio Romano é un concepto historiográfico que fai referencia ás transformacións operadas durante a Anarquía Militar e o Baixo Imperio Romano, que a partir de 395 conduciron a un rápido deterioro do poder romano, e ao hundimiento do Imperio de Occidente, cuxo último emperador efectivo, Rómulo Augusto, foi deposto polo caudillo hérulo Odoacro, empregado ao servizo de Roma. A decadencia e caída do Imperio Romano é unha das cuestións máis debatidas e estudadas da Historia. É considerada por algúns como "o maior enigma de todos", e foi un dos eixes do discurso histórico clásico desde San Agustín de Hipona. A ruína da “Roma eterna” ha perdurado como o paradigma por excelencia do agotamiento e morte das civilizacións, unha caducidade mundana interpretada como o precedente e anuncio do fin do mundo ou, polo menos, da civilización occidental. Os ss. XX e XXI viron multiplicarse o interese por este problema histórico, debido probablemente ao feito de que a civilización contemporánea ten moitos trazos comúns coa da Antigüidade Tardía, e a que a cultura occidental está nun período de transición, como a Roma dos ss. III e IV.[1] A historiografía oscilou entre unha interpretación minimalista (a interrupción da serie de emperadores na parte occidental do Imperio) e unha maximalista (o hundimiento dunha civilización e o crebo dunha historia do mundo dividida en dúas etapas: unha antiga-pagana e outra moderna-cristiá). De igual modo, dun extremo ao outro do espectro de teorías propostas, considerouse o proceso como unha longa transformación debida a fenómenos endógenos (a "decadencia") ou un derrubamento repentino por causas fundamentalmente exógenas (a "caída"). Na actualidade predominan as teorías exógenas menos dramáticas, aínda que sen restar importancia aos problemas internos e as consecuencias que produciu a irrupción dos germanos no Imperio. Esta concepción continuista defende a pervivencia ata época carolingia -malia as invasións e violencias- das estruturas político-económicas fundamentais e da concepción do poder do mundo tardorromano. Xa suxerida polo soado historiador belga Henri Pirenne, esta corrente continuista tería o seu maior exponente en Walter Goffart, da Universidade de Toronto, ata certo punto en autores como o británico Peter Heather, e no seu caso máis extremo na moi criticada corrente fiscalista do francés Jean Durliat. Un exemplo serían as palabras do profesor Gonzalo Fernández Hernández, da Universidade de Zaragoza: O Imperio Romano de Occidente enfróntase a uns problemas entre 454 e 476 que desembocan nunha reunificación do Imperio (...) 476 non supón o fin de Imperio algún (...) os soberanos bárbaros federados ao Imperio Romano recoñecen a soberanía nominal dun único emperador con sé en Constantinopla (...) en teoría esta situación perdura ata a coronación imperial de Carlomagno... [2] Por outra banda, segue habendo quen defenden unha visión máis "catastrofista" e acorde á concepción tradicional deste problema histórico, tal é o caso do arqueólogo británico Bryan Ward-Perkins. De igual modo, hai diferenzas entre quen poñen o acento no carácter romanista endógeno das transformacións (como Goffart), e quen pola contra apuntan cara ao carácter germanista exógeno (como o austriaco Walter Pohl

expansion romana

Roma converteuse nunha cidade no S. VIN a. C. evolucionando a partir dun puñado de aldeas baixo a influencia dos etruscos, dominadores de superior cultura, aos que os romanos expulsaron cara ao 510 a.C. establecendo unha república que moi lentamente expandió a súa poder. (...) Os gregos tiñan os seus propios problemas; ... igualmente os cartagineses, que posuían o monopolio do comercio e un auténtico imperio marítimo no Mediterráneo Occidental tampouco estaban interesados pola Italia central, aínda dedicada de maneira total á agricultura. Roma puido estender así o seu poder sen demasiadas interferencias externas. (...) O imperio etrusco foi finalmente dominado polos latinos de Italia central. Entre as cidades latinas de fala indoeuropeas Roma logrou a preeminencia.(...) Durante as loitas entre as tribos circundantes Roma estendeu o seu territorio tanto como as súas alianzas. Cara ao 500 a.C. controlaba uns 565 km2 de territorio e cara ao 260 a C. uns 26.000 km2. Coa conquista se simultaneaba a extensión da cidadanía romana completa ou limitada. Á vez Roma estableceu unha confederación con privilexios especiais para os latinos e, en suma, no ano 260 a.C. os seus aliados controlaban uns 109.000 km2 o que supoñía un dominio romano efectivo duns 135.000 km2 en total. O número de cidadáns constituíano uns 292.000 homes, mentres que os seus aliados contaban quizá con 750.000; a poboación total era de aproximadamente 3 millóns. Con esta potencia humana e este territorio Roma converteuse nun poder mundial en potencia. A súa influencia reforzouse ao establecer colonias estratéxicas en Italia conectadas por unha rede de estradas. (...) O surgimiento desta poderosa confederación supuxo un desafiou potencial para Cartago que naquel momento controlaba a costa do noroeste de África parte de España, Cerdeña e o occidente de Sicilia. Máis accidentalmente que deliberadamente enfrontáronse o 264 a. C. Na primeira guerra púnica (264-241a.C.), Roma, aínda esencialmente agrícola tivo que crear unha forza naval. Ao expulsar aos cartagineses primeiro de Sicilia e posteriormente (238) de Córcega e Cerdeña Roma obtivo dúas provincias de ultramar. A segunda guerra púnica (218-201 a.C.), cando Aníbal invadiu Italia, provocou a expulsión dos cartagineses de España, que pasou a converterse en dúas provincias romanas. Roma dominaba entón o Mediterráneo occidental. Finalmente na terceira guerra púnica, Roma derrotou a Cartago se .anexionó o seu propio territorio, (que se converteu na provincia de África). Mentres tanto Roma sentiuse atraída polo Mediterráneo oriental. Derrotou aos monarcas helenísticos de Macedonia (197 a.C.) e de Siria (190 a. C.), pero abstívose durante medio século de estender o seu dominio directo. Finalmente, no 146 a.C. engadiu Macedonia ao seu sistema de provincias. No 133 a.C. Átao de Pérgamo, legou a Roma o seu reino que se converteu na provincia de Asia. Toda Italia unificouse políticamente cando no 90-89 a.C. outorgouse a cidadanía romana a toda a península pero o poder romano en auxe provocou moitas disensións, ... Internamente a súa constitución republicana foi socavada e finalmente abatida por unha serie de dictadores militares: Sila, Pompeyo, César, quen primeiro se fixeron fortes nas provincias e logo ameazaron ao poder central. Mentres tanto, ... o imperio de ultramar seguiu ampliándose. Ao protexer á súa aliada Massilia, Roma viuse abocada a loitar contra as tribos do val do Ródano e pouco tempo despois do 120 a.C. organizou a Galia meridional como provincia, a Galia Narbonensis (Provenza). A loita contra a piratería levou a Roma a anexionarse Cyrene (74 a.C.) e Creta (67 a.C.) mentres que as guerras contra Mitrídates, rei do Ponto, proporcionaron a Pompeyo máis conquistas no Oriente: Bitinia, Ponto, Cilicia, Siria e Chipre foron tomadas como provincias. Nos anos 50 a. C. César conquistou a Galia Transalpina e finalmente incorporou a Galia Cisalpina (Italia septentrional á propia Italia). Así pois, cara ao 44 a. C. Roma controlaba todo o mundo mediterráneo ben directamente, ben a través do control exercido sobre os xefes nativos, convertidos en reis vasallos de Roma. Allende as fronteiras só Partia permaneceu grande e independente. Octavio conquistou Egipto no 31 a. C. Por fin antes do 117 a. C., á morte de Trajano, conquístase Armenia, Asiria, Mesopotamia e Arabia.